Zuid-Sulawesi

Hoi allemaal,

Donderdag ochtend 4 mei kwam ik aan in Makassar. Nadat ik had ingecheckt in het hosten en even te hebben gerust van de lange reis ging ik Smiddags de stad verkennen. Eerst ging ik naar Port Rotterdam. Ik had verwacht dat dit museum over de Nederlandse bezetting zou gaan, maar dit bleek niet het geval. Er werd vooral laten zien hoe de mensen vroeger leefde, hoe ze boten bouwde en welke gereedschappen ze gebruikte. In het museum ontmoette ik Aris. Hij had een paar dagen vrij en wilde me de stad wel laten zien. Hij wil gids worden dus het was een goede oefening voor hem en ik zag de interessantere dingen (het is zeker geen stad waar je lang moet blijven hangen). Beide tevreden dus! Aris bracht me naar een haven. De boten die hier liggen worden allemaal hier gemaakt. Dit gebeurt al honderden jaren volgens dezelfde manier. In de tijd van de VOC werden deze schepen ook wel door piraten gebruikt. Vervolgens liet Aris me twee van de grootste moskeeën in Makassar zien, keken we de zonsondergang bij de zee en aten we een lekkere gegrilde vis in een warung. Na het eten was ik toe aan rust en lag ik op tijd in bed.

Bij aankomst in het hostel had ik al snel een tourtje geboekt naar Tana Toranja. Dit is een gebied ten noorden van Makassar. Hier ging ik de volgende dag heen. Het was een busrit van 10 uur. We kwamen daarom pas Savonds aan. Aris was ook meegekomen. Hij wilde meer de van locale cultuur leren kennen en aangezien hij gids wil worden vond hij het belangrijk te weten waar hij over sprak voor hij mensen iets gaat aanraden. Aangekomen in Makale leerde ik de gids Joseph kennen. Hij was mijn gids voor de komende vier dagen.

De volgende dag, zaterdag 6 mei, begon de echte tour. Allereerst gingen we naar Lemo, een begraafplaats voor de toraja. Zij worden niet in de grond begraven, maar er word een gat in een rots uitgehakt. Dit kan een granieten rots (dit is het geval bij Lemo) of een kalkstenen rots zijn. Het gat is zon 45 cm breed, 30 cm hoog en 1,80m lang. Dit graf is niet voor één persoon bedoeld, maar voor een hele familie. Ze gaan er namelijk vanuit dat tegen de tijd dat de volgende generatie komt te overlijden de restte van het vorige lijk al zijn vergaan. Door een chemisch proces met kalk, in de granieten graven wordt er daarom kalk gestrooid, blijft er niks meer over. Vandaar dat je uit sommige graven witte vlekken ziet lopen. Dit ontstaat gedurende het proces. Op deze manier kan een hele familie, van opa of oma tot kleinkind, in hetzelfde graf worden begraven voordat een nieuwe familie een nieuw graf laat uithakken. Het rotsblok is trouwens niet in het bezit van één familie maar wordt door de gemeenschap gedeeld. Voordat er wordt begonnen aan een nieuw graf moet dit dan ook eerst worden besproken met de andere families. Ook moet er eerst iets geofferd worden, meestal een varken, voordat er begonnen kan worden aan het graf. Dit geldt ook voor onderhoud aan de graven. Dit om de voorouders tevreden te houden. Het grootste deel van het offer wordt gewoon opgegeten, maar een gedeelte blijft ook voor de voorouders liggen.

Na het bezoek aan Lemo gingen we naar de dierenmarkt. Hier worden levende varkens en buffels verkocht. De buffels worden verkocht tegen een sterk variërende prijs. Een goedkope buffel kost zon 1200 euro terwijl een dure ruim 45.000 euro kan kosten. De buffels worden gebruikt om het land te bewerken, maar spelen ook een belangrijke rol in het begrafenis ritueel. Bij de begrafenis van een rijke, belangrijke familie kunnen er tot wel 24 buffels worden geofferd voor de begrafenis. De kosten hiervan kunnen dus behoorlijk oplopen. Omdat de buffels zo belangrijk zijn voor de mensen worden ze op de markt ook goed behandeld. Zo krijgen ze te eten en als het warm is worden ze regelmatig nat gesproeid om ze koel te houden. De varkens hebben het daarentegen een stuk slechter getroffen. Zij liggen aan een soort plank van bamboe gebonden waardoor ze helemaal niks meer kunnen bewegen. Af en toe hoor je een varken kei hard krijsen zo gestresst dat ze zijn. Arme beestjes. Als laatste heb ik nog een aantal hanengevechten gezien. Waar mensen hun geld op gokken.

Na het zien van de markt was het tijd voor lunch. Omdat we net de buffels hadden gezien gingen we uiteraard voor een lekker stukje buffelsteak. Goed te eten. Na de lunch gingen we door naar traditionele botenhuizen oftewel Tongkanons. De vorm van de daken lijken een beetje op boten. Dit wordt gedaan, omdat hun voorouders ooit met boten op Sulawesi terecht zijn gekomen en het is daarom nog belangrijk voor ze. Het huis bestaat uit drie gedeeltes. Het middelste gedeelte is de woonruimte en de slaapkamer voor de ouders. Het voorste gedeelte (altijd gericht op het zuiden) is de slaapruimte voor gasten. Als er geen gasten zijn kunnen de kinderen hier slapen. In het achterste deel is de keuken (aan de west kant) en de slaapkamer voor de opa en oma. Wanneer een van de gezinsleden komt te overlijden wordt deze gebalsemd (slechts bij 1%, omdat het heel duur is) of wordt er zwarte magie gebruikt. Beide hebben als doel de lichaamssappen uit het lichaam te halen zodat deze niet snel vergaat. De lichaamssappen worden in een bamboebuis opgevangen en ergens anders in de grond gestoken. Ze mogen nooit in huis worden bewaard want dat brengt ongeluk. Zodra dit is gebeurd kan de overledene (door de toraja zieken genoemd) in de achterste kamer van het huis, aan de oostkant, geplaatst worden. De overledene verblijft hier tot de begrafenisceremonie begint. Omdat dit vrij prijzig is duurt dit vaak enkele maanden tot (tientallen) jaren. Gedurende deze hele tijd wordt de overledenen iedere dag, ontbijt, lunch en avond eten gebracht. Dit omdat men de overledenen nog steeds als zieke beschouwt.

De huisjes staan op palen en op de eerste verdieping (wat niet echt een kamer is, maar waar je wel kan zitten) worden gasten ontvangen. Tijdens een begrafenis ceremonie zitten hier de belangrijkste gasten.

We hebben de traditionele huizen op twee plaatsen bekeken. De eerste plaats zijn de huizen namelijk mooier van de buitenkant, maar konden we de binnenkant niet bekijken. Daarvoor reden we een stukje verder naar een huisje waar we wel even snel in mochten kijken. Het huisje is erg sober ingericht met weinig spullen. Het enige wat erin stond was een oude tv, een matras en een klein keukentje. Vanaf dit huisje liepen we door naar een boom met kindergraven. Men gelooft hier namelijk dat babys niet sterk genoeg zijn om op eigen kracht in het paradijs te komen. Er wordt daarom een gat gemaakt in een boom. De baby wordt hierin gelegd en het graf wordt afgesloten. In de tientallen jaren daarna groeit de boom omhoog en neemt daarbij de baby mee zodat deze bij het paradijs kan komen. Voor dit proces kan niet zomaar elke boom worden gebruikt. Als je een inkeping in de boom maakt moet er een witte vloeistof uitkomen. Dit lijkt op moedermelk en dient ervoor om de baby te voeden. Een boom die daarom veel voor het proces gebruikt wordt is de mangoboom. Zodra er een lijkje in een boom is begraven mag het fruit van deze boom niet meer worden gebruikt om op te eten. Een boom wordt daarom niet voor één lijk gebruikt, maar kan tientallen graven bevatten. Het is onbekend uit hoeveel graven de boom bestaat die ik heb bezocht. In deze boom worden geen nieuwe graven meer gemaakt en in 1948 is hier het laatste baby'tje begraven. Uiteraard is ook hier de kindersterfte veel lager dan vroeger waardoor er niet veel baby's meer in een boom worden begraven.

Vervolgens reden we door naar een grot die vroeger als begraafplaats diende. De mensen werden toen in een soort tombe gelegd die in de grot werd opgehangen. Na verloop van tijd gingen deze tomben echter stuk waardoor het lijk naar beneden viel. De hele grot licht nu dan ook vol met schedels en andere menselijke botten. Omdat dit dus geen goede methoden bleek te zijn om mensen te begraven, is men uiteindelijk begonnen met het uithakken van graven uit de rotsen. Als laatste zijn we naar een mooi uitzicht punt gereden. Op de top van een berg staat een enorm beeld van Jezus en vanaf dit punt heb je ook een mooi uitzicht over Makale en zijn groene omgeving.

De volgende dag was een speciale dag. We waren namelijk uitgenodigd voor een begrafenis ceremonie. We waren redelijk vroeg voor de ceremonie wat ons de gelegenheid gaf om eerst naar Sassa village te gaan. Hiervandaan heb je een ontzettend mooi uitzicht over een vallei met rijstterassen. Hier staat ook het oudste Tongkanon. Deze is ruim 400 jaar oud. Dit alles was op nog geen kilometer afstand van de plaats waar de begrafenis ceremonie werd gehouden. We kwamen hier al een aantal mensen tegen die ook naar de ceremonie gingen. Zij gingen eerst met ons mee naar Sassa village. We hadden gelijk een aantal vrienden gemaakt dus. Rond een uur of 11, nadat de kerkmis was afgelopen begon de ceremonie. Dit is trouwens zeer ongebruikelijk. Het was voor mijn gids, die hier al zijn hele leven woont, de eerste keer dat hij een ceremonie had op zondag. Dit werd gedaan, omdat veel van de kinderen van de overledenen niet meer op Sulawesi wonen en er nu allemaal waren. Ze werkte het allemaal maar gelijk af. De ceremonie vond ook al plaats nadat de persoon pas 6 dagen eerder was komen te overlijden. Dit is erg snel voor mensen hier aangezien het soms wel enkele jaren of zelfs tientallen jaren kan duren voor iemand wordt begraven. Het was een ceremonie van de midden klasse en het was behoorlijk druk. We kregen een plaatsje toebedeeld en thee of koffie werd geserveerd door de gastvrouwen. Na een tijdje werd het tijd om de lunch klaar te gaan maken. Het vlees kon niet verser zijn, want de varkens werden ter plekken geslacht. Toen ze dit gingen doen vroegen ze of ik dit wilde zien. Het is niet heel plezierig om te zien, maar het hoort er nou eenmaal bij. Als het varken is geslacht wordt er een gasbrander opgezet om het haar weg te schroeien en vervolgens wordt het opengesneden en wordt het vlees eruit gehaald en bereidt. Ze bereiden het vlees in bamboe kokers en het smaakt erg goed moet ik zeggen. Nadat we hadden gezien hoe het varken werd geslacht werden we uitgenodigd om naar de eerste verdieping van het huis te gaan. Normaal is dit alleen voor de naaste familie en vrienden bedoeld (er komen namelijk niet alleen vrienden en familie maar iedereen uit de buurt wordt uitgenodigd), maar omdat zij mezelf uitnodigde kon ik moeilijk weigeren. Omdat ik de enige blanke was op de ceremonie wilde ineens de hele familie met me op de foto. Dit was behoorlijk grappig om te zien omdat ze allemaal netjes op elkaar wachten voor de volgende met me op de foto ging. En beleefd als ze waren vroegen ze ook iedere keer of het wel goed was dat ze een foto maakte. Na nog een koffie te hebben gedronken vonden we het wel weer tijd om de familie rustig alleen te laten en naar de ons toebedeelde plek te gaan. Het is echter zeer onbeleefd om de kamer te verlaten zonder eerst naar de overledenen te hebben gekeken. Voelt toch behoorlijk ongemakkelijk om naar een overledenen te kijken die je nog nooit eerder gezien hebt. Dat het toch erg belangrijk voor hen was bleek wel toen er gelijk 10 foto's werden gemaakt toen ik toch maar ging kijken. Snel hierna werd de lunch opgediend. Rijst en en het zo juist geslachte varken dus. Hierna praatte we nog wat met de mensen en gingen we terug naar het hotel. Maar uiteraard niet voordat er eerst nog snel een aantal foto's genomen waren. Savonds was het voor Aris tijd om terug te gaan naar Makassar. Hij moest de volgende dag weer gewoon aan het werk.

Op maandag zou ik eigenlijk gaan wandelen. De gids had echter gehoord dat er weer een begrafenis ceremonie plaats vondt, maar dan een van de hogere klasse. Hierbij worden veel meer rituelen uitgevoerd. In de ochtend gingen we daarom eerst hierheen. Het lag toch in de richting waar we heen moesten. Omdat het een grotere ceremonie was waren er deze keer ook meer toeristen. Mijn gids kende toevallig een van de familieleden waardoor wij een beter plaatsje kregen dan de andere toeristen. Nadat we weer een bakje koffie op hadden begon het eerste ritueel. De kist van de overledene werd verplaatst naar het midden van het terrein. Hier werd er ook een rood dak opgeplaatst. Hierna was het even rustig en werd de lunch gebracht. Het eten was weer hetzelfde als de dag ervoor. Rijst met een net geslacht varken. Na het eten werd er een dans gedaan. En werd de kist verder verplaatst naar een speciaal hiervoor gebouwd huisje. Nadat dit was gebeurd werden de belangrijkste dingen uit het leven van deze persoon genoemd. Het was overigens een vrouw van 80. Hierna volgde het laatste ritueel van de dag. Er werd een buffel geofferd. Man wat heeft zon beest een hoop bloed zeg. Het duurde een stuk langer dan ik had verwacht voordat er geen bloed meer uitkwam. Hierna hielden wij het voor gezien. Door de ceremonie hadden we niet veel tijd meer voor de wandeling. We werden daarom een eindje verder afgezet door een vriend van Joseph dan oorspronkelijk de bedoeling was. Na een korte maar erg mooie wandeling kwamen we aan bij onze overnachtingsplaats. Het was erg basic, maar verder prima.

Dinsdag 9 mei was mijn laatste dag in Toraja. Deze keer zijn we echt gaan wandelen. We hadden hoog op de berg overnacht waardoor de wandeling deze dag eigenlijk alleen maar naar beneden ging. Lekker makkelijk dus. Onderweg liepen we langs mooie rijstvelden (deze keer stond er tenminste wel rijst in), mooie uitzichten, kleinere rotsen met graven en een bijzondere rotsformatie. Aan het eind van de wandeling namen we een lokaal vervoersmiddel terug naar het hotel. Het is gewoon een auto die altijd dezelfde route rijdt. Eigenlijk gewoon een lijnbus, maar dan met een auto. Er rijden er hier zoveel van rond dat je letterlijk maar een paar seconden hoeft te wachten voor je kan instappen.

De volgende twee dagen waren reisdagen. Op woensdag heb ik 11 uur ik de bus gezeten van Makale naar Makassar. Donderdag ben ik naar Noord Sulawesi gevlogen. Manado om precies te zijn. Hier kwam ik rond een uur of 3 in het hotel aan. Hier ontmoette ik papa en mama ook weer eens. Heel leuk om elkaar na bijna 15 maanden weer eens te zien. Samen hebben we tien dagen in Noord Sulawesi doorgebracht. Maar dat is voor het volgende verslag.

Groetjes Peter